Cukier coraz częściej uznaje się za wroga ludzkiego zdrowia. Nazywany potocznie „białą śmiercią” prowadzi nie tylko do otyłości, lecz także do wielu poważnych chorób. Z tego względu konsumenci i producenci żywności coraz częściej sięgają po jego zdrowsze i mniej kaloryczne zamienniki. Jednym z nich jest właśnie mannitol. Co to za związek i jakie posiada właściwości?
Co to jest mannitol?
Mannitol, zwany także mannitem, to organiczny związek chemiczny – polihydroksylowy alkohol cukrowy. Co oznacza ta skomplikowana nazwa? Mówiąc najprościej, jest to słodzik oraz lekarstwo. Występuje naturalnie, np. w wodorostach i jesionie mannowym. Można spotkać go w dwóch formach oznaczanych literami D i L.
Mannitol (E421) wytwarza się przez uwodornienie cukru inwertowanego, sacharozy lub roztworów glukozy, fruktozy bądź mannozy. Trawi się w taki sam sposób jak sorbitol. Na potrzeby przemysłu spożywczego produkuje się go laboratoryjnie i jest produktem półsyntetycznym.
Odkrycie mannitolu
To osiągnięcie przypisuje się francuskiemu farmaceucie o imieniu Joseph Loius Prous. W 1806 roku odkrył nie tylko mannitol, lecz także leucynę, gliadynę i hordeinę. Naukowiec pozyskał słodzik z soku kory jesiona mannowego – drzewa rosnącego w Europie Południowej i Azji Mniejszej. Mannitol dostępny w dzisiejszych czasach rzadko pochodzi z tej rośliny. Jego syntetyczna wersja jest znacznie tańsza do wyprodukowania.
D-mannitol – właściwości
Oprócz tego, że d-mannitol ma słodki smak, to także doskonale wiąże wilgoć. Jest też bogatym źródłem dobrze przyswajalnego węgla. Podawany dożylnie zwiększa ciśnienie osmotyczne płynu pozakomórkowego. Z tego powodu w większych stężeniach chętnie stosuje się go w medycynie.
W mniejszej ilości, jest dodawany do produktów typu „light”. Posiada tylko 1,5 kcal na 1 gram produktu. Jest w 65% tak słodki jak sacharoza (biały cukier), natomiast jego indeks glikemiczny wynosi 0. Z tego powodu może mannitol być stosowany w żywności przeznaczonej dla cukrzyków oraz w dietach odchudzających.
Stosowany do pasty do zębów i gumy do żucia, daje efekt przyjemnego chłodzenia. Jest też używany w kosmetykach, w których służy jako środek nawilżający i regenerujący. W słodyczach i nabiale zapobiega zbrylaniu i działa jako wypełniacz.
Mannitol E421 w żywności
Mannitol jest używany jako niskokaloryczny słodzik w żywności dietetycznej. Słabo wchłania się w jelitach i nie działa na organizm tak jak cukier. Uznaje się go za produkt bezpieczny, choć spożyty w nadmiernych ilościach może podrażnić żołądek i jelita. W skrajnych przypadkach powoduje biegunkę i zaburzenie prawidłowego funkcjonowania nerek.
D-mannitol zwiększa poziom glukozy we krwi w mniejszym stopniu niż sacharoza. Posiada niski indeks glikemiczny, dlatego dla cukrzyków jest bezpieczniejszy niż zwykły cukier. Ze względu na swoje unikalne higroskopijne właściwości, bywa dodawany do:
- twardych cukierków,
- suszonych owoców,
- gum do żucia,
- słodyczy,
- tabletek przeznaczonych do żucia.
Mannitol – lek
W formie leku mannitol jest przeważnie podawany jako zastrzyk. Na efekty trzeba czekać około 15 minut i utrzymują się one nawet do 8 godzin. D-mannitol ma przede wszystkim właściwości moczopędne. Używa się go jako leku na:
- uszkodzenie nerek w skąpomoczu,
- zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe,
- zatrucia – poprzez zwiększenie wydalania moczu i sprawniejsze usuwanie trucizn,
- nowotwory mózgu – eksperymentalnie, jako zwiększenie skuteczności chemioterapii poprzez otwarcie bariery krew–mózg.
D-mannitol – przeciwwskazania i skutki uboczne
Nie powinieneś zażywać mannitolu, jeżeli cierpisz na:
- bezmocz,
- obrzęk płuc,
- czynne krwawienie wewnątrzczaszkowe,
- silne odwodnienie,
- uszkodzenie nerek,
- niewydolność serca,
- zastój płucny – szczególnie jako reakcja na podanie mannitolu.
Zachować ostrożność powinny też osoby, u których stwierdzono:
- hiperwolemię,
- niewydolność nerek,
- niedrożność dróg moczowych,
- zagrożenie niewydolnością serca.
Pacjenci z zaburzeniem czynności nerek powinni najpierw zastosować próbną, niedużą dawkę mannitolu. Jeśli nie wystąpi żadna reakcja niepożądana – można wprowadzić go w diecie lub w formie leczenia. W przypadku pogorszenia się stanu zdrowia, należy jak najszybciej zaprzestać jego stosowania.
Po przedawkowaniu mannitolu występują następujące zjawiska:
- nadmierne wydalanie sodu, potasu i chlorków,
- obrzęk płuc,
- zatrucie wodne,
- gorączka,
- zaburzenia oddawania moczu,
- bóle głowy,
- nudności i wymioty.
Są to jednak działania niepożądane w przypadku nieprawidłowego stosowania mannitolu w formie leku. Jeśli używasz go tylko w niewielkiej ilości jako słodzika do żywności – dolegliwości te zdecydowanie ci nie zagrażają.
Mannitol – gdzie można go kupić?
D-mannitol raczej nie jest dostępny na polskich półkach sklepowych. Jeśli zależy ci na tym zamienniku cukru, warto rozejrzeć się w sklepach internetowych. Nie zaleca się kupowania leków z mannitolem na własną rękę, natomiast jego niewielkie ilości dodane do żywności są jak najbardziej bezpieczne.
Mannitol – cena
Mannitol zdecydowanie nie należy do najtańszych słodzików. Jak zapewne wiesz, żaden zamiennik cukru niestety nie jest tak tani jak popularna „biała śmierć”. Wiąże się to głównie z bardziej złożonymi procesami produkcji i mniejszą dostępnością surowców na słodziki. Cena mannitolu w formie proszku waha się pomiędzy 30 a nawet około 100 zł za 100 gramów. Wszystko zależy od dostawcy oraz czystości składu.
Mannitol to substancja z dość wszechstronnym zastosowaniem. W żywności stosowany jest jako słodki i mniej kaloryczny zamiennik cukru. Możesz też kupić go w formie proszku do samodzielnego użycia. Dzięki swoim unikalnym właściwościom znalazł też zastosowanie w kosmetyce i medycynie. D-mannitol to związek bezpieczny dla zdrowia. Pamiętaj, że przy jego spożywaniu należy zachować umiar. W przeciwnym razie mogą wystąpić działania niepożądane.
Zobacz także:
- Czym są poliole? Czy cukier alkoholowy jest dobrą alternatywą dla białego cukru?
- Laktitol – niskokaloryczny zamiennik cukr
- Do czego wykorzystuje się izomalt? Wszystko, co musisz wiedzieć o tym alternatywnym słodziku
- Czym można posłodzić herbatę? Jeśli nie cukier, to co? Poznaj zdrowe zamienniki!
- Tagatoza i maltitol – czy znasz te zamienniki cukru?
