Odleżyny – czy da się im skutecznie zapobiegać? Sposoby leczenia i profilaktyki

Odleżyny – gdy odpoczynek staje się koszmarem…

Być może należysz do większości osób, dla których wypoczynek w łóżku kojarzy się przyjemnie i komfortowo. Jednak nie zawsze tak jest. Odleżyny spowodowane długim leżeniem w jednej pozycji są bardzo bolesne. Odpoczynek staje się wówczas koszmarem. Nie da się ani pozostać w tej samej pozycji, ani wstać. Jest to frustrująca forma cierpienia. Bezradność staje się równie przytłaczająca, jak sam dyskomfort. 

Odleżyny – co to jest i jak powstają?

Najprościej rzecz ujmując, odleżyny to miejscowa martwica tkanek. Powodowana jest ona stałym naciskiem jakiegoś ciężaru na żyły i tętnice. Dzieje się tak właściwie zawsze, gdy nie ruszasz się przez długi czas. W uciskanym miejscu wytwarza się niedokrwienie, które w efekcie prowadzi do martwicy. Zaczyna się od lekkiego bólu i dyskomfortu. Z czasem mogą powstawać nawet otwarte rany. Goją się one ciężko i powoli, a w dodatku trudno się je czyści, przez co są bardzo podatne na zakażenia. 

Odleżyny – u kogo i w jakich miejscach na ciele pojawiają się najczęściej?

Martwica może przekształcić się w owrzodzenie skóry, tkanki podskórnej, mięśni, a nawet kości. Niedotlenione tkanki narażone są na zakażenie wtórne. Odleżyny mogą także pojawić się na błonie śluzowej – właściwie wszędzie tam, gdzie masz największy i najczęstszy kontakt z podłożem. Najczęściej są to okolice kości krzyżowej, pośladków, pięt i kostek. Najbardziej podatne na odleżyny są osoby chore obłożnie, które mają wyjątkowo duże problemy z poruszaniem się lub są całkowicie nieprzytomne.

Odleżyny na ciele mogą powstawać bardzo szybko, a ich leczenie jest dość problematyczne. W ich obszarze postępuje stan zapalny, wytwarza się ropa, może nawet dojść do zaburzenia krążenia krwi w całym ciele. Owrzodzenia i martwica są bardzo trudne do wyleczenia. Czasem trwa nawet kilkanaście miesięcy – a nie zawsze jest skuteczne. Jeśli więc wiesz już, że grozi ci unieruchomienie w łóżku, powinieneś od razu zastosować odpowiednią profilaktykę. 

Odleżyny – po jakim czasie się pojawiają?

W niektórych przypadkach, wystarczą już nawet 2-3 godziny, aby na ciele pojawiły się odleżyny. Jesteś bardziej narażony na odleżyny, jeśli aktualnie zażywasz leki uspokajające. Jeżeli cierpisz na zaburzenia układu nerwowego, możesz nie odczuwać bólu lub potrzeby zmiany pozycji. Jesteś bardziej narażony na odleżyny, jeśli cierpisz na:

• cukrzycę;
• miażdżycę;
• choroby układu oddechowego;
• nieprawidłową przemianę materii;
• otyłość;
• niedożywienie;
• niekontrolowanie oddawania moczu lub stolca – mokra, zabrudzona skóra szybciej ulega rozkładowi;
• niedobory białka, krwi, elektrolitów.

Nie da się jednoznacznie stwierdzić, po jakim czasie pojawiają się odleżyny. Jest to zależne od różnych czynników, które już poznałeś. Pierwsze oznaki mogą pojawić się już w ciągu jednego dnia. Brak reakcji sprawia, że odleżyny szybko zaczną się rozwijać.

Powstawanie odleżyn a wiek 

Czy wiesz, że to, po jakim czasie powstają odleżyny, zależy też od twojego wieku? Osoby starsze są aż dwukrotnie bardziej narażone na tę dolegliwość. W grupie największego ryzyka są pacjenci po 70. roku życia. 

Odleżyny – stopnie

Istnieje 5 stopni odleżyn. Odróżnia się je od siebie w zależności od stopnia zaawansowania. Powstała specjalna skala Torrance’a, która umożliwia rozróżnienie pomiędzy poszczególnymi etapami rozwoju odleżyn. Oto ona:

• I stopień – reaktywne przekrwienie skóry. Objawia się zaczerwienieniem, które lekko blednie po nacisku;
• II stopień – takie zaczerwienienie nie blednie. Powstały rumień nie łagodnieje po zmniejszeniu na niego ucisku. Na tym etapie możesz też zauważyć obrzęk skóry, uszkodzony naskórek, a nawet powstające pęcherze. Możesz przy tym zacząć odczuwać ból w zmienionym miejscu;
• III stopień – tkanka skóry zostaje uszkodzona na całej swojej grubości. Powstaje otwarta rana, w której możesz zauważyć czerwoną ziarninę lub żółte, rozpadające się tkanki. Brzegi rany są wyraźnie odcięte od reszty skóry. Dookoła niej, tkanki są zaczerwienione i nabrzmiałe;
• IV stopień – uszkodzenie przenika już poniżej skóry, do tkanki podskórnej. Spód rany jest koloru czarnego – są to obumarłe tkanki. Martwica IV stopnia odleżyn może zacząć rozprzestrzeniać się na tkanki z otoczenia rany;
• V stopień odleżyn – najbardziej zaawansowana forma, która jednocześnie jest najtrudniejsza do wyleczenia. Martwica sięga głębokich tkanek – powięzi, mięśni, a nawet stawów lub kości. 

Jeżeli odleżyny nie zostaną szybko zauważone, konsekwencje mogą być bardzo poważne. W skrajnych przypadkach nieleczone odleżyny mogą prowadzić nawet do śmierci.

Odleżyny – zapobieganie

Profilaktyka przeciwodleżynowa sprowadza się głównie do częstej zmiany pozycji. Najlepiej robić to co około 2 godziny. Odleżyny są skutkiem nacisku na tkanki miękkie z dwóch stron – podłożem od dołu i kośćcem od góry. Jeśli cierpisz na bardzo poważną chorobę, która uniemożliwia ci jakikolwiek ruch – zmiana pozycji jest niemożliwa nawet pomimo odczuwania bólu. 

Zapobieganie odleżynom jest bardzo ważne. Jest to zdecydowanie prostsze niż leczenie odleżyn. Właściwe zabezpieczenia pozwolą ci też uniknąć ogromnego bólu i poważnych powikłań. 

Jak wygląda profilaktyka przeciwodleżynowa w praktyce? 

Jeśli chcesz zapobiec odleżynom, to:

• twoja skóra nie może być za sucha ani zbyt mokra – dbaj o prawidłową higienę i nawilżenie. Jeśli nie jesteś w stanie robić tego samodzielnie, poproś o pomoc bliskich lub pielęgniarkę;
• ważna jest także odpowiednia bielizna – powinien być to naturalny, oddychający materiał, który nie uciska cię zbyt mocno;
• zwróć też uwagę na jakość pościeli, częstotliwość jej zmieniania oraz powstające na niej nierówności – pościel musi być zmieniana dość często, aby cały czas była higieniczna. Wszelki zagniecenia i fałdy również sprzyjają niedokrwieniu skóry i w efekcie powodują odleżyny.

Nasze najlepsze sposoby na zapobieganie odleżynom

1. Zmieniaj ułożenie ciała chorego przynajmniej raz na 2 godziny. Nie kładź go przy tym całkowicie na boku – kość biodrowa jest punktem bardzo narażonym na odleżyny. 
2. Używaj poduszek, żeby modyfikować pozycję i zmniejszać ucisk na ciało w poszczególnych miejscach. Najbardziej podatne na odleżyny są punkty wyniosłości kostnych. Podkładaj pod nie poduszki lub specjalne, kupne krążki przeciwodleżynowe.
3. Twoja profilaktyka przeciwodleżynowa może też poszerzyć się o zakup lub wypożyczenie nowego materaca. Na rynku dostępne są różne materace przeciwodleżynowe. Charakteryzuje je specjalna funkcja zmiany ciśnienia. Różne rozwiązania technologiczne umożliwią ci łatwą modyfikację nacisku na różne partie ciała. Nie musisz przy tym zabierać się za zmianę pozycji zwykłymi metodami.
4. Jeśli to możliwe, musisz zapewnić choremu przynajmniej minimum dziennego ruchu. Wystarczy chociażby pozginać mu ręce i nogi, podnosić kończyny lub oklepywać miejsca najbardziej podatne na odleżyny.
5. Bardzo istotna jest też prawidłowa dieta i nawadnianie. Aby zapobiec odwodnieniu skóry, musisz pić przynajmniej 2 litry wody dziennie. Codzienny jadłospis powinien być szczególnie bogaty w owoce i warzywa. Jedz też zboża pełnoziarniste, a jeśli zależy ci na mięsie – powinny być to tylko chude rodzaje. Posiłki powinny być bogate w białko i łatwe do trawienia. Uważaj na niedobory witamin. Uważaj też, aby nie przesadzić z ilością kalorii – dla osób leżących wystarczy dziennie 30-35 kcal na jeden kilogram masy ciała.
6. Pamiętaj o odpowiedniej bieliźnie, prześcieradle i higienie skóry. Zaniedbanie tych kwestii szybciej spowoduje odleżyny.

Odleżyny – leczenie

Co jeśli na zapobieganie odleżynom jest już za późno? W takim przypadku, pojawia się pytanie – jak leczyć odleżyny? Nie rób tego na własną rękę. Leczenie odleżyn powinien zawsze prowadzić lekarz. Specjalista zna się na rzeczy i skuteczniej poradzi sobie z tym problemem. Orientuje się on też w nowoczesnej technologii, która usprawnia leczenie. Obecnie istnieje kilka różnych sposobów na radzenie sobie z odleżynami.

Prawidłowa pielęgnacja odleżyn jest bardzo istotna. Możesz w ten sposób wspomóc lub zakłócić ich odpowiednie gojenie się. W gruncie rzeczy, leczenie odleżyn przebiega podobnie jak proces gojenia się ran. Zmiany skórne trzeba dokładnie czyścić, a opatrunki powinny być sterylne. Czasem może być konieczne chirurgiczne oczyszczenie ran. Lekarz wykonuje taki zabieg, gdy martwica postąpiła głęboko wewnątrz ciała.

Jeśli nie zapewnisz odleżynom odpowiednich warunków gojenia, choremu grozi zakażenie, a w efekcie sepsa lub nawet śmierć. 

Maść na odleżyny

Zawsze wybieraj preparat lub maść na odleżyny w konsultacji z lekarzem. Specjalista najlepiej doradzi, co sprawdzi się najlepiej w konkretnym przypadku chorego. Postępując na własną rękę, możesz przyczynić się do pogorszenia sytuacji. Ogólnie rzecz biorąc, maść na odleżyny najczęściej zawiera któreś z poniższych substancji:

• jodopowidon – posiada działanie zwalczające zakażenie;
• sól srebrowa sulfatiazolu – przyspiesza ziarninowanie, czyli zrastanie się ubytków w tkance;
• wybrane maści i kremy z antybiotykami i środkami odkażającymi.

Odpowiednia pielęgnacja odleżyn jest bardzo ważna. Nie wolno też dopuścić do powstania żadnych nowych uszkodzeń. Pamiętaj – im wyższy stopień odleżyn, tym trudniejsze jest ich leczenie. Trzeba postępować systematycznie i zgodnie z zaleceniami lekarza. Najważniejsza jest jak najszybsza reakcja oraz regularne zmienianie pozycji. Odleżyny to przypadłość, w której najważniejszą rolę pełni prawidłowa profilaktyka.

Opatrunki na odleżyny

Kupuj tylko specjalne opatrunki na odleżyny, przeznaczone konkretnie do tego celu. Nie nadadzą się do tego zwykłe gazy. Obecnie najczęściej stosuje się opatrunek hydrożelowy lub hydrokoloidalny. Wybór najlepiej pozostawić lekarzowi – uwzględni on postęp odleżyn i wybierze możliwie najlepszy sposób leczenia.

Specjalistyczne opatrunki na odleżyny zmienia się dość rzadko. Są one opracowane w taki sposób, że wystarczy to robić tylko mniej więcej raz na 4-7 dni. Im rzadziej, tym lepiej – nie dopuszczaj do częstego wychładzania się rany przez częste zmiany.

Najczęściej stosowane opatrunki na odleżyny

Poniżej wymieniamy opatrunki na odleżyny, które najczęściej zalecają lekarze:

• wspomniany powyżej opatrunek hydrożelowy – ten produkt został stworzony z wodnych składników naturalnych i syntetycznych polimerów. Takie innowacyjne połączenie sprawia, że opatrunek hydrożelowy jest niezwykle trwały, wytrzymały i sterylny. Pochłania on wszelkie wydzieliny wydostające się z rany. Jednocześnie zapewnia jej oddychające, czyste środowisko. Taki przezroczysty płat ma też dodatkową zaletę – możesz monitorować stan rany bez ściągania opatrunku;
• plastry ze srebrem – srebro jonowe usuwa patogeny i działa przeciwdrobnoustrojowo. Ma ono działanie przeciwbakteryjne i dezynfekujące. Plastry ze srebrem mają unikalną strukturę, która świetnie dopasowuje się do ciała. Jest to świetna opcja na odleżyny – srebro tworzy na ranie barierę przeciwko szkodliwym substancjom, lecz jednocześnie pozwala skórze oddychać. Skutecznie reguluje poziom wilgotności, nie podrażnia skóry i nie powoduje żadnych dodatkowych uszkodzeń;
• poliuretanowe opatrunki na odleżyny – produkty te są wykonane z cienkiego, elastycznego materiału. Jest to struktura przypominająca błonę lub gąbkę, w zależności od grubości. W aptekach dostępne są opcje przezroczyste, które pozwalają ci lepiej monitorować stan rany. Skutecznie chronią skórę i rany przed bakteriami i innymi zanieczyszczeniami;
• alginianowe plastry na odleżyny – stworzone są z soli wapniowo-sodowych kwasu alginianowego oraz z polimerów z wodorostów. Świetnie sprawdzają się przy wchłanianiu wysięku z ran. Tworzą na skórze żelową, antybakteryjną powłokę, która pszyspiesza gojenie. Dostępne są też w wersji ze srebrem – wówczas ich działanie jest jeszcze bardziej skuteczne.
• hydrowłókniste opatrunki na odleżyny – mają dość luźną i miękką strukturę. Tego typu plastry zalecane są raczej do bardziej zaawansowanych form odleżyn i ran otwartych. Nie sprawdzą się przy płytkich, suchych odleżynach. Świetnie pochłaniają wszelkie wydzielające się z rany płyny.

Nie wiesz, jaka metoda leczenia odleżyn będzie dla ciebie najskuteczniejsza? Nie szkodzi – decyzja ta należy do twojego lekarza prowadzącego. Z pewnością pomoże ci wybrać odpowiedni tok leczenia. Lekarze zalecają, aby leczyć odleżyny w wilgotnym środowisku. Sprawiają one, że czas gojenia się ran jest znacznie krótszy. Niektóre z nich działają też chłodząco i kojąco na zmienione miejsca na skórze. Pamiętaj, że leczenie odleżyn będzie tym trudniejsze, im wyższy stopień odleżyny. W skrajnych przypadkach, może być konieczna interwencja operacyjna.

Wiesz już, co to są odleżyny, jak im zapobiegać i leczyć. Najważniejsze, aby nie dopuścić do rozwinięcia się zaawansowanych stadiów odleżyn. Głębokie rany i martwica niosą ze sobą szereg różnych komplikacji. Możesz ich uniknąć, jeśli tylko odpowiednio zadbasz o ciało chorego. Nie bój się udać się po pomoc lekarską. Specjalista pomoże ci szybciej uporać się z problemem oraz uniknąć ewentualnych powikłań.

Zobacz także:

• Magnetoterapia – czy ta metoda jest bezpieczna? Przekonaj się, czy warto zdecydować się na leczenie polem magnetycznym!
• Materac przeciwodleżynowy – komfort i bezpieczeństwo pacjentów leżących
• Domowe sposoby na oparzenia skóry – jak uśmierzyć ból i łagodzić podrażnienia? Pierwsza pomoc przy oparzeniach słonecznych!
• Ten rodzaj pracy może zwiększyć ryzyko COVID-19
• Sarkopenia, czyli utrata masy mięśniowej z wiekiem. Jak się przed nią uchronić i jak z nią walczyć?