Nazwa FODMAP pochodzi od skrótu Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols, co oznacza Fermentujące Oligo- Di- i Monosacharydy oraz Poliole. To cukry krótkołańcuchowe – organizm wchłania je powoli i z trudnościami, przez co mogą ulec fermentacji. Dieta FODMAP ma za zadanie wyeliminować bóle brzucha, biegunki oraz pozostałe dolegliwości. Szczególnie wrażliwe na procesy związane z trawieniem tych cukrów są osoby cierpiące na zespół jelita drażliwego. Kuracja trwa ok. 6 tygodni i jest podzielona na etapy, które znacznie różnią się zasadami żywienia.
Czym jest dieta FODMAP i jak łagodzi objawy zespołu jelita drażliwego?
Dieta low-FODMAP to sposób żywienia o charakterze diety eliminacyjnej. Podstawowe założenie to identyfikacja tych artykułów spożywczych, które nasilają dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Produkty o wysokiej zawartości FODMAP często trafiają do jelita cienkiego w niezmienionej postaci. Tam przyczyniają się zwiększonego wchłaniania wody i rozciągania ścianek kiszki. Następnie produkty FODMAP przechodzą do jelita grubego, gdzie ulegają fermentacji.
U osób z zespołem jelita drażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome) i nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (np. SIBO) powoduje to nasilenie bolesnych i uciążliwych dolegliwości. Dieta FODMAP ma za zadanie ograniczyć negatywny wpływ następujących węglowodanów:
- fruktozy, zawartej np. w miodzie, owocach i syropie glukozowo-fruktozowym w słodyczach;
- fruktanów, występujących w cebuli, czosnku czy pszenicy;
- galaktanów w roślinach strączkowych;
- laktozy z produktów mlecznych;
- polioli – do tej kategorii należą m.in. ksylitol, maltitol, mannitol i sorbitol.
Bóle brzucha i wzdęcia to najczęstsze objawy IBS
Spożywanie produktów o niskiej zawartości FODMAP ma złagodzić objawy ze strony organów wchłaniających substancje odżywcze. Możliwa jest nawet poprawa tolerancji organizmu na cukry krótkołańcuchowe. Dieta low-FODMAP u pacjentów z IBS ma złagodzić lub całkowicie wyeliminować następujące objawy:
- biegunkę;
- bóle brzucha;
- uczucie przelewania;
- wzdęcia;
- zaparcia.
Najważniejsze zasady diety FODMAP – etapy diety, zalecenia lekarzy
Ten sposób żywienia stworzył zespół naukowców z Monash University w Australii. Dietę FODMAP tworzą 3 etapy, choć niektórzy dietetycy wspominają jedynie o dwóch. Całość ma trwać od 10 do 18 tygodni, po których następuje opracowanie indywidualnego toku żywienia. Docelowo restrykcje żywieniowe po zakończeniu kuracji mają być ograniczone do niezbędnego minimum. Dieta FODMAP przebiega w następujący sposób:
- etap I – eliminacja produktów zawierających FODMAP. Początkowa faza trwa 2–6 tygodni, w trakcie których należy całkowicie zrezygnować z artykułów z fruktozą, laktozą, galaktanami, poliolami i galaktanami w składzie. Wiele z nich można łatwo zastąpić w codziennej diecie, np. jeść pieczywo orkiszowe zamiast produktów pszennych albo dżem zamiast miodu;
- etap II – stopniowe przywracanie szybko fermentujących cukrów krótkołańcuchowych do diety. Najlepiej w tempie jeden artykuł spożywczy na 3 dni. Podczas drugiego etapu diety FODMAP należy szczególnie zwracać uwagę na samopoczucie. Trzeba mieć całkowitą pewność, że źródłem dolegliwości faktycznie jest pokarm, a nie choćby silny stres. Ta faza powinna trwać 8–12 tygodni.
- etap III – personalizacja dalszej diety. Indywidualny tok żywienia ma zapewnić zarówno komfort, jak i prawidłowe odżywianie organizmu. Jeżeli podczas wcześniejszej fazy okazało się, że np. laktoza nie wywołuje uciążliwych symptomów, wtedy jej obecność w diecie będzie bardzo potrzebna. Z czasem pacjenci mogą próbować przywracać „szkodliwe” dla nich produkty – w niewielkich ilościach – by sprawdzić, czy organizm zacznie na nie lepiej reagować.
Co o diecie FODMAP mówią polscy lekarze?
Według opinii Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii z 2018 roku dieta FODMAP nie jest skuteczniejsza czy zdrowsza od innych zaleceń żywieniowych, jakie lekarze polecają pacjentom ze zdiagnozowanym IBS. Rodzimi specjaliści zarekomendowali, by stosować ją maksymalnie przez 6 tygodni pod rząd, pod kontrolą dietetyka. Jeżeli dolegliwości nie ustępują, kontynuowanie jej nie ma sensu. Długotrwałe ograniczanie spożycia mleka, produktów zbożowych, niektórych warzyw i owoców w ramach diety FODMAP może prowadzić do niedoborów następujących składników:
- błonnik;
- naturalne przeciwutleniacze;
- wapń;
- witaminy B i D;
- żelazo.
Lista produktów bogatych w FODMAP, których na diecie należy unikać
W pierwszym etapie kuracji należy zrezygnować z nich całkowicie. Produkty o wysokim stężeniu FODMAP najlepiej wymienić na takie, które mają niską zawartość problematycznych cukrów. Doznania smakowe to kwestia drugoplanowa. Ważne, by ściśle przestrzegać zaleceń diety FODMAP – lista produktów do odstawienia prezentuje się następująco:
- nabiał – mleko (krowie, sojowe, skondensowane), jogurt, twaróg, budyń, lody, część serów (mascarpone, ricotta), kwaśna śmietana;
- zboża – mąka, wypieki, makarony, pieczywo, płatki śniadaniowe i przekąski wytwarzane z pszenicy, żyta i jęczmienia;
- owoce i soki – arbuz, jabłko, brzoskwinia, gruszka, jabłko, mango, morela, nektarynka, śliwka, wiśnia, owoce suszone;
- warzywa – brokuł, brukselka, buraki, ciecierzyca, cebula, czosnek, fasola, kalafior, kapusta, karczoch, koper włoski, por, soczewica, soja, szparagi, zielony groszek;
- pozostałe – grzyby, miód, orzechy nerkowca, pistacje, słodziki, syropy z agawy i fruktozowe, wyroby cukiernicze i inne produkty z substancjami słodzącymi zamiast cukru.
Stosowanie diety low-FODMAP w praktyce – przykładowy jadłospis
Co można jeść bez obaw o dolegliwości? Najlepiej produkty o niskiej zawartości cukrów krótkołańcuchowych. Jadłospis związany z dietą FODMAP i jej pierwszą fazą najczęściej uwzględnia następujące produkty:
- nabiał – mleko migdałowe, niektóre sery dojrzewające, podpuszczkowe i żółte (np. feta czy mozzarella), sery pleśniowe (brie, camembert), przetwory mleczne i mleko bez laktozy;
- zboża – chleb orkiszowy na zakwasie, komosa ryżowa, makaron z kukurydzy lub ryżu płatki kukurydziane i owsiane, wiele produktów bezglutenowych, wypieki i wyroby z mąki kukurydzianej, owsianej, bądź ryżowej;
- owoce i soki – ananas, banan, cytryna, grejpfrut, kiwi, malina, mandarynka, pomarańcza, truskawka, winogron;
- warzywa – bakłażan, cukinia, fasolka szparagowa, marchew, ogórek, papryka, pomidor, sałata, ziemniak;
- pozostałe – cukier, ciemna czekolada, dynia (a także pestki z dyni), liczne orzechy (makadamia, włoskie, ziemne), syrop klonowy i ryżowy.
Jak widać dieta o niskiej zawartości FODMAP może być całkiem urozmaicona i smaczna. Jednak nie ma sensu jej wdrażać bez wyraźnych wskazań medycznych. Zmianę sposobu żywienia musisz skonsultować z lekarzem. Dieta FODMAP została opracowana z myślą o konkretnej grupie pacjentów i nikomu innemu w niczym nie pomoże.
Zobacz także:
- SIBO – dieta na zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Wylecz się dietą low-FODMAP!
- Zespół jelita nadwrażliwego – dieta, porady, informacje
- Dieta lekkostrawna – zasady, zalecenia i przykładowy jadłospis łatwostrawnych posiłków
- Dieta trzustkowa – jadłospis, zasady, dlaczego warto dbać o trzustkę?
- Dieta bezglutenowa – przykładowy jadłospis, zalecenia. Czy celiakia to jedyne wskazanie do stosowania diety bezglutenowej?
